گیاهان زراعی دیم
علی رسائی؛ سعید جلالی هنرمند؛ فردین رنجبر؛ مختار داشادی
دوره 12، شماره 2 (ویژه همایش ملی نخود) ، اسفند 1402، صفحه 148-157
چکیده
مقدمه: یکی از اصول کشاورزی پایدار اجرای کشاورزی حفاظتی است که در برگیرنده سه اصل حداقل خاکورزی، پوشش دایمی خاک با بقایای گیاهی و تناوب زراعی با هدف کاهش اثرات منفی فعالیت‌های کشاوزی متداول است. در واقع راهکاری جهت افزایش بهرهوری پایدار همراه با حفظ محیط زیست است.روش شناسی پژوهش: برای بررسی اثرات کاربرد کود بیولوژیک مایکوریزا در ...
بیشتر
مقدمه: یکی از اصول کشاورزی پایدار اجرای کشاورزی حفاظتی است که در برگیرنده سه اصل حداقل خاکورزی، پوشش دایمی خاک با بقایای گیاهی و تناوب زراعی با هدف کاهش اثرات منفی فعالیت‌های کشاوزی متداول است. در واقع راهکاری جهت افزایش بهرهوری پایدار همراه با حفظ محیط زیست است.روش شناسی پژوهش: برای بررسی اثرات کاربرد کود بیولوژیک مایکوریزا در سیستم کشت مستقیم و کم خاکورزی آزمایشی در دو سال زراعی 400-1399 و 401-1400 روی نخود رقم منصور در مزرعه تحقیقاتی معاونت موسسه تحقیقات کشاورزی دیم سرارود به شکل کرت‌های خرد شده بر پایه طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. سیستم کشت بدون شخم و کم‌خاکورزی در کرت‌های اصلی و پنج تیمار کاربرد مایکوریزا، مایکوریزا+ نصف مقدار فسفر توصیه شده، مایکوریزا+ مقدار کامل فسفر توصیه شده، مقدار کامل فسفر توصیه شده و شاهد در کرت‌های فرعی قرار گرفتند.یافتههای پژوهش: نتایج نشان داد اثر متقابل خاکورزی و تغذیه با کود فسفر بر عملکرد، اجزای عملکرد، شاخص برداشت و ارتفاع معنیدار شد. بیشترین عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و عملکرد کاه بهترتیب با میانگین‌های 552، 1022 و 470 کیلوگرم در هکتار و تعداد غلاف در بوته (14 غلاف)، تعداد دانه در بوته (12 دانه) و وزن صد دانه (37 گرم) در شرایط بدون شخم (کشت مستقیم) و کاربرد توأم مایکوریزا و نصف مقدار توصیه شده کود فسفر در زمان کاشت بهدست آمد. همچنین عملکرد دانه با تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف و وزن صد دانه همبستگی مثبت و معنیدار داشت. به‌طور کلی نتایج نشان داد در سیستم کشت بدون شخم و کاربرد مایکوریزا به‌همراه نصف مقدار توصیه شده کود فسفر یعنی 15 کیلوگرم در هکتار عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و اجزای عملکرد نخود بیشترین میانگین را داشت. اجرای کشت بدون شخم با افزایش میکروارگانیسم‌های مفید خاک و حفظ رطوبت خاک در دیمزارها بسیار با اهمیت است.
زراعت
رامین لطفی؛ حمید حسنیان خوشرو؛ حسین خوشوقتی
دوره 12، شماره 2 (ویژه همایش ملی نخود) ، اسفند 1402، صفحه 158-174
چکیده
مقدمه: تغییر سیستم کاشت نخود از بهار به پائیز، به دلیل افزایش طول دوره رشد، بهرهوری مناسب از بارندگی‌های اواخر زمستان و اوایل بهار، همزمانی دوره گلدهی و غلاف‌بندی با رطوبت مناسب خاک و نهایتاً گریز از خشکی انتهای فصل، با افزایش عملکرد در اقلیم‌های مدیترانه‌ای همراه است. خویشاوندان وحشی منابع مفیدی از تنوع ژنتیکی و ژنهای مقاومت ...
بیشتر
مقدمه: تغییر سیستم کاشت نخود از بهار به پائیز، به دلیل افزایش طول دوره رشد، بهرهوری مناسب از بارندگی‌های اواخر زمستان و اوایل بهار، همزمانی دوره گلدهی و غلاف‌بندی با رطوبت مناسب خاک و نهایتاً گریز از خشکی انتهای فصل، با افزایش عملکرد در اقلیم‌های مدیترانه‌ای همراه است. خویشاوندان وحشی منابع مفیدی از تنوع ژنتیکی و ژنهای مقاومت به تنش‌های زنده و غیرزنده هستند و هرچه پایة تنوع گسترده‌تر باشد، احتمال این که به‌نژادگر بتواند ترکیب ژنتیکی مورد نظر خود را بیابد بیشتر خواهد بود.روش شناسی: آزمایشی بصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با دو تکرار به منظور ارزیابی کارایی فتوسنتزی و پاسخ بیوشیمیایی نخود دیم تحت تنش سرما در دو ژنوتیپ ILWC109 و ILWC119 به همراه دو ژنوتیپ آنا (شاهد مقاوم) و ژنوتیپILC533 (شاهد حساس) انتخابی از آزمایش مزرعه‌ای در محیط کنترل شده موسسه تحقیقات کشاورزی دیم انجام شد. در محیط کنترل شده سه سطح متفاوت دمایی شامل 22 درجه سانتی‌گراد (بعنوان شاهد)، 4 سانتی‌گراد و 4- درجه سانتی‌گراد برای ارزیابی ویژگی‌های بیوشیمیایی در نظر گرفته شد.یافتههای پژوهشی: نتایج بخش مزرعه نشان داد که ژنوتیپهای شماره 5 (ILWC109) و 23 (ILWC119) نه تنها از نظر میزان کلروفیل بیشترین مقدار را بخود اختصاص دادند بلکه از نظر شاخص ELI و میزان فعالیت آنزیمهای CAT و PPO نیز نسبت به سایر ژنوتیپها و ارقام شاهد برتری داشته و جزو ژنوتیپهای مقاوم به سرما شناخته شدند. در بخش کنترل شده نتایج نشان داد که فلورسانس حداکثر، حداکثر کارایی فتوشیمیایی فتوسیستم II، کارایی کمپلکس تجزیه آب در فتوسیستم II و کارایی فتوسنتزی بطور معنی‌داری در ژنوتیپهای مورد بررسی تحت تنش سرمای 4- درجه سانتی‌گراد کاهش یافتند. در مقابل، در دمای 4- درجه سانتی‌گراد، میزان جذب جریان نوری در مراکز واکنشی فعال بیشتر شد. بیشترین سطح فلورسانس حداکثر و کارایی فتوشیمیایی فتوسیستم II و کمترین میزان جذب جریان نوری در مرکز واکنشی فعال در ژنوتیپ ILWC109 دیده شد. به نظر می‌رسد ژنوتیپهای آنا و لاین ILWC109 در شرایط تنش سرمای 4- درجه سانتی‌گراد توانسته‌اند تعداد مراکز واکنشی فعال فتوسیستم II را بیشتر کرده و با جذب فوتون‌های نوری، انتقال الکترون با کارایی بهتری صورت گیرد. بهبود کارایی فتوشیمیایی فتوسیستم II تایید کننده همین مکانیسم عمل در ژنوتیپهای متحمل به تنش سرما است.
به‌نژادی
حمید حسنیان خوشرو؛ زهرا سادات شبر؛ حمیدرضا پورعلی بابا؛ جهاد سورنی؛ لیلا پورهنگ
دوره 12، شماره 2 (ویژه همایش ملی نخود) ، اسفند 1402، صفحه 175-188
چکیده
مقدمه: بیماری پژمردگی فوزاریومی (Fusarium oxysporum) از بیماریهای مهم نخود بوده که در اکثر مناطق کشت محصول در کشور حضور داشته و ضمن کاهش کیفیت، در مواردی باعث خسارت 100% مزارع نخود میشود. تکنیک تلاقی برگشتی پیوسته با نشانگر یکی از روشهای موثر و دقیق در انتقال ژنهای خاص مانند ژنهای مقاومت به بیماری در زمان کوتاه در گیاهان خودگشن میباشد. ...
بیشتر
مقدمه: بیماری پژمردگی فوزاریومی (Fusarium oxysporum) از بیماریهای مهم نخود بوده که در اکثر مناطق کشت محصول در کشور حضور داشته و ضمن کاهش کیفیت، در مواردی باعث خسارت 100% مزارع نخود میشود. تکنیک تلاقی برگشتی پیوسته با نشانگر یکی از روشهای موثر و دقیق در انتقال ژنهای خاص مانند ژنهای مقاومت به بیماری در زمان کوتاه در گیاهان خودگشن میباشد. رقم نخود هاشم از ارقام با عملکرد بالا، دارای تیپ ایستاده و پابلند بوده که به دلیل حساسیت به بیماری پژمردگی فوزاریوم، کشت آن با محدودیت مواجه شده است. لذا این تحقیق بهمنظور انتقال صفت مقاومت به فوزاریوم از رقم مقاوم آنا به رقم مطلوب نخود هاشم به روش تلاقی برگشتی مبتنی بر نشانگر انجام شد.
روش‌شناسی: این تحقیق طی پنج سال زراعی (402-1397) انجام شد. بین والدین انتخابی رقم نخود آنا (بهعنوان والد بخشنده) و رقم نخود هاشم (بهعنوان والد گیرنده) تلاقی انجام شده و نتاجF1 جهت تولید نسل BC1F1 با رقم هاشم تلاقی برگشتی داده شد. عملیات تلاقی برگشتی تا حصول نتاج BC3F1 (سه مرتبه تلاقی برگشتی) ادامه داشت. سپس نتاج حاصل یک مرتبه خودگشن و نتاج BC3F2 حاصل شد. برای تشخیص و غربال نمودن نتاج حاوی آللهای مقاومت به بیماری پژمردگی نخود در هر نسل از چهار آغازگر پیوسته با ژنهای مقاومت و برای شناسایی نتاج با بیشترین تشابه ژنتیکی با والد گیرنده از 16 نشانگر SSR استفاده گردید. در نهایت لاینهای انتخابی نسل BC3F2 از لحاظ مقاومت به بیماری فوزاریوم ارزیابی فنوتیپی شدند. همچنین برای ترسیم QTLها روی نقشه مرجع و فراتحلیل QTLها از نرم‌افزار BioMercator استفاده شد.
یافتههای تحقیق: از تلاقی والدین، 20 هیبرید F1 واقعی بهدست آمد که جهت تولید نسل BC1F1 با والد هاشم اولین تلاقی برگشتی انجام شد. بر اساس نتایج پویش ژنومی نتاج BC1F1 بهوسیله چهار نشانگر پیوسته با ژنهای مقاومت به فوزاریوم (TA59, TA96, TR19, CaM1402)، 6 ژنوتیپ BC1F1 حاوی آللهای مقاوم بودند که جهت تولید نسل BC2F1 با رقم هاشم تلاقی برگشتی داده شدند. از مجموع 52 نتاج BC2F1، 12 ژنوتیپ BC2F1 حاوی 4 آلل مقاوم بوده از بین آنها براساس نتایج پویش ژنومی بهوسیله 16 نشانگر SSR، 5 ژنوتیپ دارای بیشترین تشابه ژنتیکی با والد گیرنده بود که جهت تولید نسل BC3F1 با رقم هاشم تلاقی برگشتی داده شدند. 12 نتاج BC3F1 حاوی آللهای مقاوم و دارای بیشترین تشابه ژنتیکی به والد گیرنده، جهت تثبیت زمینه ژنتیکی و بهدست آوردن یک جمعیت هموزیگوت خودگشن شده و نتاج BC3F2 حاصل شد که ارزیابیهای فنوتیپی مقاومت به بیماری این نتاج، حاکی از وجود سه لاین مقاوم با خصوصیات زراعی مناسب و بیشترین تشابه ژنتیکی با والد گیرنده بود. همچنین در این پژوهش به کمک فراتحلیل مطالعات QTL، نواحی مرتبط با مقاومت ژنتیکی به نژادهای مختلف این بیماری روی کروموزوم‌های 2، 4، 5 و 6 شناسایی شد.
گیاهان زراعی دیم
مهدی گراوندی؛ رضا حق پرست؛ فرشید محمودی؛ حمید حسنیان خوشرو
دوره 12، شماره 2 (ویژه همایش ملی نخود) ، اسفند 1402، صفحه 189-202
چکیده
مقدمه: نخود یکی از مهمترین محصولات مزارع دیم کشور است که نقش مهمی در پایداری تولید ایفا می‌کند. این محصول در مراحل اولیه رشد از سرعت رشد پایین و سطح برگ کم برخوردار میباشد بنابراین قدرت رقابت کمی با علفهای هرز دارد. به‌طوریکه علفهای هرز در شرایط کشت پاییزه به مشکلی جدی در زراعت نخود تبدیل می‌شوند. با توجه به اینکه تعداد علفکشهای ...
بیشتر
مقدمه: نخود یکی از مهمترین محصولات مزارع دیم کشور است که نقش مهمی در پایداری تولید ایفا می‌کند. این محصول در مراحل اولیه رشد از سرعت رشد پایین و سطح برگ کم برخوردار میباشد بنابراین قدرت رقابت کمی با علفهای هرز دارد. به‌طوریکه علفهای هرز در شرایط کشت پاییزه به مشکلی جدی در زراعت نخود تبدیل می‌شوند. با توجه به اینکه تعداد علفکشهای پس‌رویشی خصوصاً علفکشهای پهن برگ کش بسیار محدود است، ایجاد ارقام متحمل به علف‌کش گزینه‌های شیمیایی بیشتری را در اختیار تولید کنندگان قرار می‌دهد. شناسایی منابع ژنتیکی متحمل به علف‌کش و انتقال این ویژگی به ارقام پر محصول بهعنوان راهکاری مناسب در راستای مدیریت تلفیقی علفهای هرز مزارع نخود در نظر گرفته میشود. پژوهش حاضر بهمنظور بررسی تنوع ژنتیکی ارقام و لاینهای نخود کابلی از نظر واکنش به علفکشهای متریبوزین و ایمازتاپیر انجام گرفت.
روش‌شناسی: در سال اول اجرای آزمایش (1399-1398) 50 ژنوتیپ و در سال دوم (1400-1399) 150 ژنوتیپ به‌صورت سه آزمایش جداگانه (شاهد، سم‌پاشی با متریبوزین، سم‌پاشی با ایمازتاپیر) در قالب طرح آلفالاتیس با دو تکرار در مزرعه تحقیقاتی معاونت موسسه تحقیقات کشاورزی دیم (سرارود) ارزیابی شدند.
یافتههای پژوهش: طبق نتایج این پژوهش تنوع معنی‌داری بین ژنوتیپهای مورد بررسی از لحاظ تحمل علفکشهای مذکور مشاهده شد. ژنوتیپهای نخود به متریبوزین نسبت به ایمازتاپیر حساسیت بیشتری داشتند به‌طوری که این علف‌کش‌‌ها به‌طور متوسط عملکرد دانه را بهترتیب 27 و 15 درصد کاهش دادند. از میان ارقام مورد بررسی عادل، گوکسو، آکسو و آرمان تحمل بیشتری به ایمازتاپیر داشتند. ژنوتیپهای برتر شناسایی شده در این مطالعه پس از بررسی‌های بیشتر جهت توسعه ارقام متحمل به علف‌کش استفاده می‌شوند و همچنین بعنوان منابع مفیدی در برنامه‌های به نژادی می‌باشند.
به‌نژادی
حمیدرضا پورعلی بابا؛ مژگان تبریزی وند طاهری؛ فرشید محمودی؛ عباسعلی روانلو؛ سامان بهرامی کمانگر؛ صبا کوکب؛ محمد کوهستانی چوان
دوره 12، شماره 2 (ویژه همایش ملی نخود) ، اسفند 1402، صفحه 203-219
چکیده
مقدمه: نخود (Cicer arietinum L.) با دارا بودن مقادیر بالای پروتئین و مواد معدنی ارزشمند از اقلام مهم در سبد غذایی مردم ایران محسوب میگردد. این محصول به دلیل سازگار بودن با شرایط سخت اقلیمی دیمزارهای کشور، در بیش از پانصد هزار هکتار از اراضی دیم ایران کشت میشود. نخود، مهمترین محصول حبوبات دیم کشور بوده و به دلیل در تناوب قرار گرفتن ...
بیشتر
مقدمه: نخود (Cicer arietinum L.) با دارا بودن مقادیر بالای پروتئین و مواد معدنی ارزشمند از اقلام مهم در سبد غذایی مردم ایران محسوب میگردد. این محصول به دلیل سازگار بودن با شرایط سخت اقلیمی دیمزارهای کشور، در بیش از پانصد هزار هکتار از اراضی دیم ایران کشت میشود. نخود، مهمترین محصول حبوبات دیم کشور بوده و به دلیل در تناوب قرار گرفتن با غلات نقش مهمی در پایداری کشاورزی این مناطق دارد. بیماری زردی و پژمردگی نخود با عامل Fusarium oxysporum f.sp. ciceris از مهم ترین بیماریهای این گیاه بوده و باعث کاهش کمّی و کیفی تولید در کلیه مناطق تحت کشت این محصول در ایران میشود. مؤثرترین و اقتصادیترین شیوه مدیریت و کنترل این بیماری، تولید و استفاده از ارقام مقاوم است.
روش‌شناسی: در این بررسی تعداد 92 مزرعه مشکوک به بیماری که علایم زردی و پژمردگی را نشان میدادند بازدید شد و تعدادی نمونه آلوده با ثبت مشخصات از مناطق مختلف غرب و شمالغرب کشور جمعآوری گردید. نمونه ها پس از انتقال به آزمایشگاه اقدام به جداسازی و خالصسازی بیمارگر از آنها شده و اثبات بیماریزایی بر روی رقم حساس انجام گرفت . برای شناسایی جدایهها، در گام نخست از روشهای کلاسیک مبتنی بر مشخصههای ریخت شناسی و با استفاده از کلیدهای تاکسونومیکی و در گام دوم از روشهای مبتنی بر تکنیکهای مولکولی استفاده شد.
یافتههای پژوهش: بر مبنای روشهای کلاسیک، تعلق تمام نمونهها بهعنوان گونه‌هایی از جنس فوزاریوم (Fusarium spp.) نشان دادهشد. بر اساس کلیدهای تاکسونومیک و ریختشناسی، 39 جدایه به عنوان F.oxysporum شناسایی شدند. متعاقباً و با استفاده از یک نشانگر مولکولی تعلق 32 جدایه به فرم مخصوص (forma specialis) نخود تأیید گردید. در گام نهایی، با استفاده از نشانگرهای اختصاصی، تعداد 15 جدایه به عنوان نژادهای 1B/C، 2، 4 و 6 شناسایی شدند. این نتایج نشانگر وجود نژادهای 2 و 4 در بین نمونههای جمع آوری شده است که اولین گزارش از حضور آنها در ایران به شمار میرود. این یافته میتواند در تولید ارقام مقاوم به بیماری برای مناطق آلوده کشور کاربرد داشته باشد.
گیاهان زراعی دیم
علی اکبر باغستانی؛ ماندانا طوسی
دوره 12، شماره 2 (ویژه همایش ملی نخود) ، اسفند 1402، صفحه 204-215
چکیده
مقدمه: حدود 98 درصد کشت نخود در ایران به صورت دیم انجام میشود که نشان‌دهنده اهمیت تولید این محصول به لحاظ مطابقت با محدودیت‌های آبی کشور است. در سال 1400، 8/172هزار تن نخود در کشور تولید شده است، 107 هزار تن نخود به ارزش 8/95 میلیون دلار نیز به کشور وارد شده است. میزان واردات نخود در این سال نسبت به سال 1399، 5/66 درصد و ارزش واردات نیز 5/88 درصد رشد ...
بیشتر
مقدمه: حدود 98 درصد کشت نخود در ایران به صورت دیم انجام میشود که نشان‌دهنده اهمیت تولید این محصول به لحاظ مطابقت با محدودیت‌های آبی کشور است. در سال 1400، 8/172هزار تن نخود در کشور تولید شده است، 107 هزار تن نخود به ارزش 8/95 میلیون دلار نیز به کشور وارد شده است. میزان واردات نخود در این سال نسبت به سال 1399، 5/66 درصد و ارزش واردات نیز 5/88 درصد رشد داشته است. به عبارت دیگر تراز تجاری نخود در سال 1400 منفی بوده است. در شرایط محدودیت منابع ارزی، ارزبری محصولات کشاورزی به یک چالش تبدیل میشود. شناسایی کشورهای رقیب و یا کشورهای عمده صادرکننده میتواند هم به صادرکنندگان و هم به واردکنندگان نخود کمک نماید تا برای حضور در بازارهای جهانی برنامه‌ریزی نمایند. از سوی دیگر شناسایی ساختار جهانی بازار کمک می‌نماید تا استراتژی‌های تجاری با هزینه کمتری طراحی و پیاده‌سازی شوند.روش شناسی: روش این مطالعه از نوع کتابخانه‌ای و اسنادی بوده و داده‌های و اطلاعات مورد نیاز از پایگاه داده‌های آماری فائو، پایگاه داده‌های مرکز بین‌المللی تجارت (ITC)، برداشت شده است. به منظور تحلیل داده‌ها و بررسی روند آنها دوره زمانی 2021-2017 میلادی در نظر گرفته شده است. به منظور شناسایی ساختار و تعیین قدرت بازار از شاخص‌های نسبت تمرکز و شاخص هرفیندال استفاده شده است. این شاخص‌ها کمک می‌نمایند تا قدرت بازاری نیز شناسایی شود. هرگاه یک گروه از طرف‌های بازار در مقایسه با گروه‌های دیگر از قدرت چانه‌زنی بالاتری برخوردار باشند، قدرت بازار ایجاد میشود.یافتههای پژوهشی: در سال 2021 میلادی، بیش از 3/2 میلیون تن نخود به ارزش 45/1 میلیارد دلار در جهان داد و ستد شده است. بیش از 15 درصد واردات جهانی مربوط به کشور بنگلادش بوده است. پس از آن کشورهای هند، ترکیه و ایران، در رتبه‌های بعدی واردات قرار داشته‌اند. میزان واردات نخود توسط ایران با 107 هزار تن در سال 2021 میلادی، 89 درصد نسبت به سال 2020 میلادی افزایش یافته است. همچنین سهم ایران از واردات جهانی نخود در سال 2021 میلادی، 6/6 درصد بوده است. در حالی که در سال 2017 میلادی، ساختار بازار صادرات جهانی نخود از نوع انحصار با کشور مسلط (استرالیا)، بوده است، این ساختار در سال 2021 میلادی به انحصار چند جانبه بسته شامل استرالیا، روسیه، ترکیه و کانادا تغییر یافته است. قرار داشتن دو کشور ترکیه و روسیه به عنوان کشورهای عمده صادرکننده نخود، این فرصت را در اختیار واردکنندگان قرار می‌دهد تا به کمک پیمان‌های تجاری مشترک مانند اوراسیا بتوانند نخود مورد نیاز را با قیمت ارزان‌تر وارد نمایند.
گیاهان زراعی دیم
رضا حق پرست؛ مظفر روستائی؛ عادل جهانگیری؛ عبدالوهاب عبدالهی؛ موسی صالحی؛ رضا محمدی؛ مهدی گراوندی؛ علی رسائی؛ خشنود علیزاده
دوره 12، شماره 2 (ویژه همایش ملی نخود) ، اسفند 1402، صفحه 216-234
چکیده
مقدمه: نخود در رتبه سوم حبوبات مهم جهان بعد از لوبیا و سویا قرار دارد ولی چون تولید آن در شرایط دیم در اقلیم نیمه خشک کشور امکان پذیر است، بنابراین با رتبه نخست حبوبات ایران، محصولی بسیار مهم تر از لوبیا و سویا در کشور به شمار میرود. تغییرات اقلیمی و گرمایش غیر طبیعی کرۀ زمین یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی است که امروزه همه کشورها با آن ...
بیشتر
مقدمه: نخود در رتبه سوم حبوبات مهم جهان بعد از لوبیا و سویا قرار دارد ولی چون تولید آن در شرایط دیم در اقلیم نیمه خشک کشور امکان پذیر است، بنابراین با رتبه نخست حبوبات ایران، محصولی بسیار مهم تر از لوبیا و سویا در کشور به شمار میرود. تغییرات اقلیمی و گرمایش غیر طبیعی کرۀ زمین یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی است که امروزه همه کشورها با آن مواجه هستند. این چالش نه تنها پیامدهای زیست محیطی، بلکه اقتصادی و اجتماعی نیز به دنبال دارد و خطر بلایای طبیعی مرتبط با آب و هوا را افزایش داده است که معیشت، امنیت غذایی، منابع آب و شرایط بهداشتی را به مخاطره انداخته است. در این شرایط بحرانی از کمبود منابع آب، تولید و مصرف بیش از حد محصولات پرآب‌بر نظیر نان، گوشت، قند و برنج، مشکلات را سخت‌تر می‌کند و نیاز به یک الگوی کشت سازگار به اقلیم خشک و نیمه خشک کشور است که در این مقاله مورد بحث قرار میگیرد.روش شناسی: در این مقاله تحلیلی- مروری بر اساس منابع معتبر علمی و تجربیات موجود و آمار تولید محصول و سرانه مصرف سالیانه محصولات کشاورزی، الگوی رایج کشت توسط کشاورزان و الگوی رایج مصرف غذا توسط مردم ایران با تاکید بر محصول نخود، مورد نقد و بررسی قرار میگیرد و توصیه‌های راهبردی ارائه میگردد.یافتههای پژوهش: مصرف بیش از حد تولیدات با ارزش غذایی کم و پر آب‌بر مانند نان و عدم توجه کافی به محصولات ارزشمندی نظیر نخود باعث شده است که در الگوی کشت رایج در زراعت دیم در ایران تناسب اصولی سطح زیر کشت محصولات رعایت نگردد. مشارکت مردم برای پذیرش عادت غذایی سازگار با شرایط اقلیم خشک و نیمه خشک ایران و اصلاح الگوی کشت و مصرف بر اساس آن، برای حفظ امنیت غذایی و ارتقا سلامت جامعه بسیار ضروری است. برای این منظور، لازم است یک ستاد مشترک توسط وزارتخانه‌ها و نهادهای مرتبط تشکیل و برنامه‌های آموزشی و ترویجی اصلاح عادت غذایی سازگار با شرایط کشور عملیاتی گردد.
گیاهان زراعی دیم
سمیرا ولی زاده؛ محمود پوریوسف میاندوآب؛ خشنود علیزاده
دوره 12، شماره 2 (ویژه همایش ملی نخود) ، اسفند 1402، صفحه 235-248
چکیده
مقدمه: با وجود معرفی ارقام مناسب کشت پاییزه نخود در مناطق سرد کشور هنوز کشت دیم این محصول غالبا در اواخر زمستان یا اوایل بهار انجام میشود. از سوی دیگر با توجه به ویژگی اقلیم خشک و نیمه خشک که اکثر مناطق کشور را در بر میگیرد، فصل رشد برای محصولات بهاره بسیار کوتاه است که با جریان تغییر اقلیم نیز فصل مناسب رشد در بهار کوتاه‌تر شده است ...
بیشتر
مقدمه: با وجود معرفی ارقام مناسب کشت پاییزه نخود در مناطق سرد کشور هنوز کشت دیم این محصول غالبا در اواخر زمستان یا اوایل بهار انجام میشود. از سوی دیگر با توجه به ویژگی اقلیم خشک و نیمه خشک که اکثر مناطق کشور را در بر میگیرد، فصل رشد برای محصولات بهاره بسیار کوتاه است که با جریان تغییر اقلیم نیز فصل مناسب رشد در بهار کوتاه‌تر شده است و احتمال وقوع تنش در انتهای فصل رشد افزایش یافته است. از سوی دیگر، حضور علفهای هرز در مراحل مختلف رشد گیاه سبب افزایش رقابت برای جذب رطوبت خاک و در نتیجه کاهش عملکرد میشود. کوتاهی فصل رشد و مجموعه عوامل مدیریتی منجر به اقتصادی نبودن زراعت نخود در بسیاری از مناطق کشور میگردد. در این مقاله تاریخهای کاشت مختلف و کنترل علفهای هرز، برای دستیابی به بیشترین عملکرد در نخود، مورد بررسی قرار گرفت.
روش شناسی: این تحقیق در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در چهار تکرار و تیمارهای تاریخ کاشت در سه سطح (پاییزه، انتظاری و بهاره) و علفهای هرز در دو سطح (کنترل مکانیکی علفهای هرز و عدم کنترل آنها) در شرایط دیم نقده به اجرا درآمد. هر کرت آزمایشی شامل 6 ردیف کاشت ۳ متری بوده و فاصله ردیف‌ها از هم 25 سانتی‌متر در نظر گرفته شد. تاریخ کاشت پاییزه در 15 مهر، تاریخ کاشت انتظاری در 29 آذر و تاریخ کاشت بهاره در 5 فروردین بود. 20 کیلوگرم در هکتار نیتروژن از منبع اوره و ۴۰ کیلوگرم در هکتار فسفر از منبع سوپرفسفات بر اساس آزمون تجزیه خاک مزرعه در فصل پاییز جایگذاری شد. از برخی خصوصیات زراعی در طول فصل رشد و برداشت محصول یادداشت برداری انجام شد و تجزیه مرکب با احتساب زمان کاشت بعنوان فاکتور ثابت با استفاده از نرم‌افزار SPSS انجام شد.
یافتههای پژوهش: بیشترین عملکرد دانه و شاخص بهرهوری آب، مربوط به اثرات متقابل تاریخ کاشت انتظاری در کنترل علف‌هایهرز بهترتیب با میانگین عملکرد 1334 کیلوگرم در هکتار و 64/3 بود. همچنین بیشترین انرژی عملکرد دانه نخود مربوط به اثرات متقابل تیمارهای تاریخ کاشت انتظاری در کنترل علفهای هرز با میانگین 2721 کیلوکالری در هکتار بود. نتایج نشان داد که کاشت انتظاری نخود رقم جم نسبت به کاشت‌های بهاره و پاییزه از لحاظ شاخص‌های اندازه‌گیری شده، از برتری نسبی برخوردار است.
گیاهان زراعی دیم
سیدرضا امیر؛ سجاد رحیمی مقدم
دوره 12، شماره 2 (ویژه همایش ملی نخود) ، اسفند 1402، صفحه 249-260
چکیده
مقدمه: نخود یکی از حبوبات مهم در غرب آسیا و شمال آفریقاست. همچنین این محصول یکی از حبوبات مهم در نظام‌های کشاورزی دیم این مناطق است. اگرچه ایران پنجمین کشور دنیا از نظر سطح زیرکشت خود است اما از نظر متوسط عملکرد در هکتار (400 کیلوگرم در هکتار) در جایگاه 47 قرار دارد. در مناطق دیم ایران عملکرد نخود به شدت وابسته به مقدار باران و توزیع فصلی ...
بیشتر
مقدمه: نخود یکی از حبوبات مهم در غرب آسیا و شمال آفریقاست. همچنین این محصول یکی از حبوبات مهم در نظام‌های کشاورزی دیم این مناطق است. اگرچه ایران پنجمین کشور دنیا از نظر سطح زیرکشت خود است اما از نظر متوسط عملکرد در هکتار (400 کیلوگرم در هکتار) در جایگاه 47 قرار دارد. در مناطق دیم ایران عملکرد نخود به شدت وابسته به مقدار باران و توزیع فصلی آن است. به طوریکه تغییرات سالیانه بارندگی بکار‌گیری یک مدیریت زراعی واحد که باعث حصول حداکثر عملکرد محصول با روندی قابل پیش‌بینی در طی سال‌ها باشد را دشوار می‌کند. در ایران نخود مهمترین گیاه از گروه حبوبات است و بیش از 50 درصد از سطح زیر کشت حبوبات را به خود اختصاص می‌دهد و عمده کشت آن به صورت دیم است. عملکرد نخود نسبت به سایر گیاهان زراعی بسیار کمتر است.
روش شناسی پژوهش: شبیهسازی عملکرد پتانسیل آب محدود با استفاده از مدل SSM-Chickpea انجام شد و عملکرد نخود حاصل از شیوه‌های مدیریت زراعی کشاورزان از جمله تاریخ کاشت، تراکم بوته و نیتروژن در 12 منطقه اصلی کشت نخود مورد ارزیابی قرار گرفت. این آزمایشات شامل 9 آزمایش مزرعه‌ای مستقل بودند. ارزیابی مدل بر اساس مقایسه مقادیر اندازه‌گیری شده و شبیهسازی شده عملکرد دانه انجام شد. در این مطالعه از شاخص‌های آماری ضریب تعیین (R2) و ریشه نرمال شده میانگین مربعات خطا (nRMS) استفاده شد.
یافتههای پژوهش: بر اساس نتایج شبیهسازی با مدل SSM-Chickpea، متوسط عملکرد پتانسیل آب محدود برای نخود، 1200کیلوگرم در هکتار برآورد شد. تاریخ کاشت بهینه برای همه مناطق اواخر آذرماه در کشت انتظاری بود که منجر به افزایش عملکرد دانه حدود 10 درصد در ارومیه و 60 درصد در خرم‌آباد نسبت به تاریخ کاشت بهاره شد. تراکم بهینه برابر 20 بوته در مترمربع بود که منجر به افزایش عملکرد دانه حدود 27 درصد در اسلام‌آباد غرب شد. در خصوص تغذیه گیاه، استفاده از 20 کیلوگرم کود نیتروژن در هکتار بهعنوان کود آغازگر باعث افزایش عملکرد دانه تا 10 درصد در منطقه اقلید و خرم‌آباد شد. در تمامی مناطق مورد مطالعه، نتایج نشان داد که عملکرد نخود رقم زودرس بیونیج، 23 درصد بیشتر از رقم ILC482 بود و بطور کلی بخش بزرگی از عملکرد پتانسیل آب محدود نخود ناشی از عوامل مدیریت زراعی و به ویژه تاریخ کاشت بود.
)