نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• حسین احمدی اوچ تپه ¹
• حسن امیری اوغان ²
• امیر قلی‌زاده ¹

¹ استادیار بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی،گرگان،

² دانشیار بخش تحقیقات دانه‌های روغنی، مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران

چکیده

مقدمه: کلزا یکی از مهمترین گیاهان روغنی است اما تنش خشکی و کمبود آب یکی از عوامل بسیار مهم است که توسعه سطح زیر کشت و تولید موفقیت‌آمیز این گیاه را در کشور با خطر مواجه می‌سازد. ارقام کلزا متحمل به تنش خشکی و با عملکرد بالا برای محیط‌های با محدودیت آبی مناسب هستند. از آن‌جا که تعداد ارقام داخلی کلزا که مناسب کشت دیم باشند محدود است، شناسایی و دستیابی به ژنوتیپ‌های برتر کلزای متحمل به تنش‌های محیطی جهت کشت در شرایط دیم ‌گرمسیر و معتدل کشور ضروری به نظر می‌رسد. بنابراین هدف از این تحقیق گزینش برترین ژنوتیپ‌های بهاره کلزا در شرایط دیم با استفاده از شاخص انتخاب ژنوتیپ ایده‌آل (SIIG) بود. 
روش شناسی: در این پژوهش تعداد 12 لاین امیدبخش بهاره کلزا به‌همراه چهار رقم دلگان، RGS003، بهاران و پیشرو به مدت دو سال زراعی (1403-1401) در شرایط دیم مورد ارزیابی قرار گرفتند. آزمایش با استفاده از طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه ملی تحقیقات کشاورزی و تولید بذر دیم گنبد کاووس اجرا شد. بذور هر ژنوتیپ در یک واحد آزمایشی به مساحت 8/4 متر مربع شامل چهار خط چهار متری با فواصل ردیف 30 سانتی‌متری کشت شدند. صفات زراعی تعداد روز تا شروع گلدهی، تعداد روز تا خاتمه گلدهی، طول دوره گلدهی، روز تا رسیدگی فیزیولوژیک، تعداد شاخه فرعی در بوته، تعداد خورجین در بوته، تعداد دانه در خورجین، ارتفاع بوته، ارتفاع شاخه‌بندی، وزن هزار دانه و عملکرد دانه ارزیابی شد. تجزیه و تحلیل‌های آماری شامل تجزیه واریانس مرکب صفات، انتخاب بهترین ژنوتیپ‌ها با استفاده از روش انتخاب ژنوتیپ ایده‌آل (SIIG) و تجزیه به عامل‌های صفات انجام شد.  
یافته‌های پژوهش: بر اساس مقادیر شاخص SIIG بدست آمده، ژنوتیپ‌های G6، G3، G2، G11، G10، G13، G1 و G9 با مقدار SIIG بالا (به ترتیب 0/752، 0/727، 0/721، 0/581، 0/576، 0/518، 0/508 و 0/508) جزء ژنوتیپ‌های برتر بودند. از طرفی ژنوتیپ‌های G5، G4، G7، G15، G8، G12، G16 و G14 با مقدار SIIG پایین (به ترتیب 0/319، 0/326، 0/334، 0/341، 0/358، 0/444، 0/489 و 0/492) جزء ژنوتیپ‌های ضعیف از نظر اکثریت صفات مورد ارزیابی بودند. با توجه به نمودار دوبعدی پراکنش ژنوتیپ‌ها براساس شاخص SIIG و عملکرد دانه، ژنوتیپ‌های G2، G6 و G3 با داشتن عملکرد بالاتر از میانگین کل و همچنین مقدار SIIG بالا، به عنوان ژنوتیپ‌های ایده‌آل از نظر عملکرد دانه و سایر صفات زراعی اندازه‌گیری شده انتخاب شدند. ژنوتیپ‌های G15، G4، G5 و G7 با داشتن مقدار SIIG خیلی پایین و عملکرد دانه پایین در دسته ضعیف‌ترین ژنوتیپ‌ها بودند. در تجزیه به عامل‌ها سه عامل استخراج شد که مجموعاً 72 درصد واریانس کل داده‌ها را توجیه کردند. سهم عامل اول تا سوم به ترتیب 38/98، 20/94و 12/15درصد بود. نتایج تجزیه به عامل‌ها نشان داد که صفات ارتفاع بوته و تعداد خورجین در بوته با عملکرد دانه ارتباط مثبت دارند. این صفات می‌توانند به عنوان شاخص‌های مناسب در برنامه‌های اصلاحی برای گزینش ژنوتیپ‌های کلزای با عملکرد اقتصادی مناسب برای شرایط دیم مورد استفاده قرار گیرند.

کلیدواژه‌ها

• ژنوتیپ ایده‌آل
• شرایط دیم
• عملکرد دانه
• کلزا

موضوعات

• به‌نژادی

عنوان مقاله [English]

Selection of Advanced Spring Oilseed Rape Lines with Desirable Yield and Superior Agronomic Traits Under Dryland Condition

نویسندگان [English]

• Hossein Ahmadi-Ochtapeh ¹
• Hassan Amiri Oghan ²
• Amir Gholizadeh ¹

¹ Assistant Professor, Crop and Horticultural Science Research Department, Golestan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Gorgan, Iran.

² Associate Professor, Oil Crops Research Department, Seed and Plant Improvement Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Karaj, Iran

چکیده [English]

Introduction: Oilseed rape, as one of the most important oilseed crops however, drought stress and water scarcity remain major challenges, posing significant risks to the expansion of oilseed rape cultivation and its successful production in the country. Drought-tolerant and high-yielding oilseed rape varieties are well-suited for water-limited enviroments. Given the limited availability of domestic rapeseed cultivars suitable for dryland conditions, identifying and selecting superior genotypes with tolerance to environmental stresses is essential for cultivation in the warm and temperate dryland regions of the country. Accordingly, this study aimed to identify the most promising spring rapeseed genotypes under dryland conditions using the Selection Index for Ideal Genotype (SIIG). 
 
Methodology: In this study, 12 advanced spring oilseed rape lines, along with four cultivars—Dalgan, RGS003, Baharan, and Pishro—were evaluated under dryland conditions over two growing seasons (2023–2025). The experiment was conducted using a randomized complete block design (RCBD) with three replications at the National Agricultural Research Station and Dryland Seed Production of Gonbad-e Kavous. Seeds of each genotype were sown in an experimental plot of 4.8 square meters, each consisting of four 4-meter-long rows with a row spacing of 30 cm. Agronomic traits assessed included the days to flowering (DF), days to flowering ending (DFE), flowering period duration (FPD), days to physiological maturity (DPM), number of sub-branches (NSB), number of pods per plant (NPP), number of seeds per pod (NSPP), plant height (PH), branching height (BH), thousand-kernel weight (TKW), and seed yield (SY). Statistical analyses, included combined analysis of variance for traits, selection of the best genotypes using the SIIG method, and factor analysis of traits.
 
Research findings: Based on SIIG index values, genotypes G6, G3, G2, G11, G10, G13, G1, and G9, showing high SIIG values (0.752, 0.727, 0.721, 0.581, 0.576, 0.518, 0.508, and 0.508, respectively), were classified as superior genotypes. Conversely, genotypes G5, G4, G7, G15, G8, G12, G16, and G14, with lower SIIG values (0.319, 0.326, 0.334, 0.341, 0.358, 0.444, 0.489, and 0.492, respectively), were categorized as weaker genotypes based on the majority of evaluated traits. According to the two-dimensional scatter plot of genotypes based on SIIG index and grain yield, genotypes G2, G6, and G3—having grain yields above the overall mean and high SIIG values—were selected as ideal genotypes in terms of grain yield and other measured agronomic traits. In contrast, genotypes G15, G4, G5, and G7, with very low SIIG values and poor seed yields, were categorized among the weakest genotypes. Factor analysis extracted three factors that collectively accounted for 72% of the total variance in the dataset, with the first, second, and third factors explaining 38.98%, 20.94%, and 12.15% of the variance, respectively. The results indicated a positive correlation between plant height and the number of pods per plant with seed yield. These traits can serve as reliable selection criteria in breeding programs aimed at identifying rapeseed genotypes with economically viable yields under dryland conditions.

کلیدواژه‌ها [English]

• Dryland condition
• Ideal genotype
• Oilseed rape
• Seed yield