گیاهان زراعی دیم
سهیلا پورحیدر غفاربی؛ علی رسائی
دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1404، صفحه 1-20
چکیده
مقدمه: تناوب نخود با گندم به دلیل توانایی نخود در تثبیت نیتروژن و افزایش باروری خاک از ارزش زیادی در توالی کاشت گیاهان زراعی برخوردار است. نخود به دلیل رشد نسبتاً کندی که در اوایل دوره رشد دارد، از توانایی رقابتی ضعیفی با علف‌های هرز برخوردار است. در بــین روشهــای کنتــرل علــفهــای هــرز، علفکشها به دلیل کارآیی و صرفه‌ی ...
بیشتر
مقدمه: تناوب نخود با گندم به دلیل توانایی نخود در تثبیت نیتروژن و افزایش باروری خاک از ارزش زیادی در توالی کاشت گیاهان زراعی برخوردار است. نخود به دلیل رشد نسبتاً کندی که در اوایل دوره رشد دارد، از توانایی رقابتی ضعیفی با علف‌های هرز برخوردار است. در بــین روشهــای کنتــرل علــفهــای هــرز، علفکشها به دلیل کارآیی و صرفه‌ی اقتصادی، جایگاه ویـژهای دارند و امروزه به طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار میگیرند.روش شناسی پژوهش: آزمایشی در آرایش کرت‌های یک‌بار خرد شده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار در سرارود کرمانشاه طی دو سال زراعی 1400-1399 و 1401-1400، جهت بررسی کارایی علف‌کش‌های پیش و پس رویشی، در کشت پاییزه نخود اجرا شد. این آزمایش در زمینی که سال قبل تحت کشت گندم بوده اجرا گردید. کرت‌های اصلی شامل دو نظام خاکورزی (خاکورزی مرسوم و عدم خاکورزی) و کرت‌های فرعی شامل 12 تیمار علف‌کشی تری‌فلورالین، تری‌فلورالین + بتانال پروگرس، ایزوکسافلوتل، ایزوکسافلوتل + بتانال پروگرس، اکسی فلورفن، اکسی فلورفن + بتانال پروگرس، ایمازاتاپیر، ایمازاتاپیر + بتانال پروگرس، فلوروکلریدون، فلوروکلریدون + بتانال پروگرس، متری بیوزین، متری بیوزین + بتانال پروگرس و دو تیمار شاهد (وجین و عدم وجین) بود.یافته‌های پژوهش: در سال اول خاکورزی مرسوم تراکم و بیوماس علف‌های هرز را کاهش داد و این کاهش برای بیوماس علف‌های هرز از نظر آماری معنی‌دار بود. در این سال کمترین بیوماس در سیستم خاکورزی و در تیمارهای فلوروکلریدون و ایزوکسافلوتل به ترتیب با 75 و 80 گرم در متر مربع ثبت گردید. در سال دوم کمترین تراکم علف‌های هرز با 6/3 بوته در متر مربع و بیوماس 81 گرم در متر مربع برای تیمار علف‌کش فلوروکلرویدون ثبت شد. بیشترین عملکرد نخود برای تیمارهای وجین و کاربرد علف‌کش‌های تری فلورالین + بتانال پروگرس به ترتیب با 846 و 664 کیلوگرم در هکتار در سال اول و 627 و 496 کیلوگرم در هکتار در سال دوم ثبت شد. کاربرد علف‌کش بتانال پروگرس در مرحله‌ی 10 الی 15 سانتی‌متری نخود با هدف کنترل علف‌های هرز پهن برگ از کارایی مناسبی برخوردار نبود و بین کاربرد و عدم کاربرد آن تفاوتی از نظر آماری مشاهده نشد. باتوجه به بیشترین درصد کنترل علف‌های هرز و حداکثر عملکرد نخود، علف‌کش ایزوکسافلوتل و تری فلورالین و سیستم شخم مرسوم از کارایی بهتری برخوردار بودند.
گیاهان زراعی دیم
ابراهیم زارعی چقااللهی؛ سید علی محمد مدرس ثانوی؛ نرگس دولتمند شهری
دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1404، صفحه 21-41
چکیده
مقدمه: نخود (Cicer arietinum L.) یکی از قدیمی‌ترین حبوبات کشت‌شده در جهان است که به دلیل سازگاری بالا به خشکی و شرایط دیم، نقش مهمی در کشاورزی مناطق نیمه‌خشک دارد. بااین‌حال، تنش خشکی می‌تواند عملکرد این گیاه را به‌شدت کاهش دهد. استفاده از روش‌هایی نظیر پرایمینگ بذر و محلول‌پاشی اسیدهای آمینه می‌تواند اثرات منفی تنش خشکی را کاهش داده ...
بیشتر
مقدمه: نخود (Cicer arietinum L.) یکی از قدیمی‌ترین حبوبات کشت‌شده در جهان است که به دلیل سازگاری بالا به خشکی و شرایط دیم، نقش مهمی در کشاورزی مناطق نیمه‌خشک دارد. بااین‌حال، تنش خشکی می‌تواند عملکرد این گیاه را به‌شدت کاهش دهد. استفاده از روش‌هایی نظیر پرایمینگ بذر و محلول‌پاشی اسیدهای آمینه می‌تواند اثرات منفی تنش خشکی را کاهش داده و عملکرد و ویژگیهای فتوسنتزی گیاه را بهبود بخشد. این پژوهش باهدف بررسی تأثیر پرایمینگ و برگ‌پاشی اسیدهای آمینه تجاری، پرولین، والین و آلانین بر صفات فنولوژیک و عملکرد نخود رقم عادل تحت رژیم‌های مختلف آبیاری انجام شد.روششناسی پژوهش: در سال 1396، آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس بهمنظور بررسی اثر پرایمینگ بذر و برگ‌پاشی برخی اسیدهای آمینه بر ویژگیهای فنولوژیکی و عملکرد نخود رقم عادل تحت رژیم‌های مختلف آبیاری انجام شد. آزمایش به‌صورت کرت‌های خردشده بر پایه طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. عوامل مورد بررسی شامل رژیم‌های آبیاری در سه سطح (آبیاری کامل، کم‌آبیاری متوسط و کم‌آبیاری شدید) به‌عنوان عامل اصلی و پرایمینگ و محلول‌پاشی اسیدهای آمینه در شش سطح (اسیدآمینه تجاری، پرولین، والین، آلانین،آب مقطر و شاهد) به‌عنوان عامل فرعی بودند. یافته‌های پژوهش: با تغییر آبیاری از سطح کامل به سطح کم‌آبیاری شدید، تعداد روز تا گلدهی، غلافدهی و رسیدگی، ارتفاع بوته، کلروفیل کل، کاروتنویید و عملکرد دانه به ترتیب 4/42، 6/92، 8/7، 24/95، 28، 17/81 و 52/18 درصد بطور معنیداری کاهش و فلاونویید و آنتوسیانین به ترتیب افزایش 19 و 86/42 درصدی معنیداری داشتند. استفاده از پرایمینگ و محلول‌پاشی اسیدهای آمینه اثر افزایشی معنیداری بر تمامی این صفات (به‌جز فلاونویید و آنتوسیانین) داشت. اسیدآمینه پرولین و تجاری بیشترین تأثیر را بر صفات مطالعه شده داشتند، به‌طوری‌که به ترتیب باعث افزایش 26/55 و 26/52 درصدی عملکرد دانه نسبت به شاهد شدند. اثرات متقابل سطوح مختلف آبیاری و اسیدهای آمینه بر صفات مذکور معنی‌دار نبود، اما کاربرد اسیدهای آمینه، مستقل از سطح آبیاری، با افزایش دوره رشد و رسیدگی نقش موثری در افزایش عملکرد دانه داشت. به‌عبارت‌دیگر، کاربرد اسیدهای آمینه به‌عنوان یک تکنیک کشاورزی می‌تواند رشد و عملکرد گیاهان را بهبود بخشیده و در صورت ترکیب با مدیریت بهینه آبیاری، نتایج مطلوب‌تری به همراه داشته باشد.
به‌نژادی
حسین رستمی احمدوندی؛ رضا امیری؛ صادق شهبازی دورباش؛ مهدی جمشیدمقدم؛ خشنود علیزاده دیزج؛ علی افتخاری نیا
دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1404، صفحه 43-58
چکیده
مقدمه: گیاه گلرنگ امروزه به عنوان یک محصول سازگار با تغییرات اقلیمی شناخته میشود چرا که می‌تواند در طیف وسیعی از مناطق یا شرایط اقلیمی متنوع عملکرد نسبتاً مناسبی داشته باشد. تولید و معرفی ارقام جدید گلرنگ برای شرایط اقلیمی ایران و شرایط تغیر اقلیم در سالهای اخیر امری ضروری است که پیش نیاز آن بررسی دقیق تنوع ژنتیکی ...
بیشتر
مقدمه: گیاه گلرنگ امروزه به عنوان یک محصول سازگار با تغییرات اقلیمی شناخته میشود چرا که می‌تواند در طیف وسیعی از مناطق یا شرایط اقلیمی متنوع عملکرد نسبتاً مناسبی داشته باشد. تولید و معرفی ارقام جدید گلرنگ برای شرایط اقلیمی ایران و شرایط تغیر اقلیم در سالهای اخیر امری ضروری است که پیش نیاز آن بررسی دقیق تنوع ژنتیکی اکوتیپ‌های بومی و وارداتی است. این پژوهش به منظور ارزیابی لاینهای گلرنگ از نظر صفات مختلف مهم زراعی و درصد محتوی روغن در راستای انتخاب ژنوتیپهای مطلوب جهت استفاده در پروژه‌های اصلاحی در مرحله سازگاری انجام گرفت.روش شناسی پژوهش: در این آزمایش 18 لاین گلرنگ (انتخاب شده در آزمایش مقدماتی) همراه با ارقام معرفی‌شده سینا، امید و فرامان در فصل زراعی 1401 - 1400 در معاونت مؤسسه تحقیقات کشاورزی دیم (ایستگاه سرارود کرمانشاه)، ایستگاه تحقیقات مرکز تحقیقات کشاورزی لرستان و مزرعه تحقیقاتی ستاد موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور ( مراغه- استان آذربایجان شرقی) در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی و در سه تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند.یافته‌های پژوهش: نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثر مکان روی تمام صفات اندازه‌گیری شده غیر از محتوای روغن دانه معنی‌دار بود. برهم‌کنش ژنوتیپ در مکان برای صفات فنولوژیک (روز تا گلدهی و روز تا رسیدگی فیزیولوژیک) و وزن هزار دانه معنی‌دار نبود. دامنه تنوع ژنوتیپی برای صفات محتوای روغن دانه (75/65درصد) و وزن هزاردانه (68/25درصد) بالا و برای سایر صفات، مقادیری پایین (کمتر از 10 درصد) به دست آمد. بر اساس نتایج بایپلات ژنوتیپ در عملکرد × صفت، لاین شماره 1 دارای سازگاری خصوصی بالا به کرمانشاه بود. رقم سینا و لاین شماره 7 در لرستان برتری نشان داد و لاین شماره 6 در مراغه برتر بود. در تجزیه همبستگی صفات زراعی نیز نشان داده شد که بین صفات ارتفاع بوته با عملکرد بوته و ارتفاع بوته با تعداد شاخه فرعی همبستگی مثبت و معنیداری وجود دارد. بر اساس نتایج بررسی سازگاری مقدماتی لاینهای گلرنگ در شرایط دیم در سه منطقه و از نظر میانگین رتبه، برخی از آنها برای ادامه برنامه‌های اصلاحی این گیاه در موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور انتخاب شدند.
گیاهان زراعی دیم
رامین صادق قول مقدم؛ جلال صبا؛ فرید شکاری؛ مظفر روستائی
دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1404، صفحه 59-78
چکیده
مقدمه: گندم یکی از غلات استراتژیک در بسیاری از کشورهای جهان، از جمله ایران است. افزایش تولید گندم با در نظر گرفتن پتانسیل ژنتیکی گیاه و واکنش آن به شرایط محیطی، نقش مهمی در تامین امنیت غذایی در سطح جهان ایفا می‌کند. آگاهی از تنوع ژنتیکی و ساختار جمعیت برای اصلاح گیاهان زراعی، به منظورر بهره‌برداری مؤثر از منابع ژنتیکی جهت تولید ارقام ...
بیشتر
مقدمه: گندم یکی از غلات استراتژیک در بسیاری از کشورهای جهان، از جمله ایران است. افزایش تولید گندم با در نظر گرفتن پتانسیل ژنتیکی گیاه و واکنش آن به شرایط محیطی، نقش مهمی در تامین امنیت غذایی در سطح جهان ایفا می‌کند. آگاهی از تنوع ژنتیکی و ساختار جمعیت برای اصلاح گیاهان زراعی، به منظورر بهره‌برداری مؤثر از منابع ژنتیکی جهت تولید ارقام با عملکرد بالا، پایدار و مقاوم در برابر تنش‌های محیطی، امری ضروری است. روشهای آماری چند متغیره، به دلیل امکان تحلیل هم‌زمان چندین صفت، به طور گسترده‌ای در برآورد تنوع ژنتیکی توسط اصلاحگران مورد استفاده قرار میگیرند. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی تنوع ژنتیکی ارقام معرفی شده برای اقلیم سرد ایران و لاینهای پیشرفته گندم نان، بررسی تنوع صفات مرتبط با عملکرد در شرایط دیم، و گروه‌بندی آنها بر اساس این صفات انجام شده است.
روششناسی پژوهش: آزمایش در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار و تحت شرایط دیم کامل اجرا شد. در این پژوهش، 12 لاین پیشرفته به همراه لاین WAZ و 11 رقم گندم دیم پاییزه معرفی شده برای مناطق سردسیر دیم ایران، شامل سرداری، هما، آذر 2، تکاب، اوحدی، رصد، هشترود، باران، سائین، صدرا و پراو، در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان در سال زراعی 1396-1397 مورد ارزیابی قرار گرفتند. برای بررسی تنوع ژنتیکی صفات در این ارقام و لاین‌ها، گروه‌بندی و مقایسه آنها، از روشهای آماری تجزیه خوشهای و تجزیه عاملی استفاده شد.
یافته‌های پژوهش: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپهای مورد مطالعه، از نظر اکثر صفات، تنوع زیادی وجود دارد. صفت تعداد روز تا رسیدگی فیزیولوژیک کمترین ضریب تغییرات فنوتیپی و ژنتیکی را نشان داد، در حالیکه بیشترین ضرایب تغییرات ژنتیکی و فنوتیپی به ترتیب مربوط به صفات طول بیرون‌آمدگی پدانکل و تعداد دانه در سنبله بودند. تجزیه خوشهای ژنوتیپها را در سه خوشه گروه‌بندی کرد، بطوریکه ارقامی که در گروه سوم قرار گرفتند دارای تعداد دانه در سنبله، عملکرد دانه و شاخص برداشت بالاتری بودند. تجزیه به مولفه‌های اصلی، پنج عامل اصلی را شناسایی کرد که 80 درصد از تغییرات داده‌ها را تبیین نمودند. در نهایت، بر اساس نتایج بدست آمده، لاینهای شماره 9، 3، 11، 2 ،7 و ارقام آذر 2 و هشترود به عنوان لاین‌ها و ارقامی با توانایی بالاتر در سازگاری با شرایط دیم و تولید عملکرد مناسب، قابل معرفی هستند.
به‌نژادی
فرشید محمودی؛ معصومه خیرگو؛ جواد اشرفی
دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1404، صفحه 79-94
چکیده
مقدمه: نخود در بیش از ۵۰ کشور دنیا کشت می‌گردد. این محصول از لحاظ تولید و سطح زیر کشت در مقیاس جهانی، پس از لوبیا و نخودفرنگی مقام سوم را به خود اختصاص داده است. بیماری برق‌زدگی ناشی از قارچ Ascochyta rabiei یکی از علل کاهش شدید محصول نخود در نواحی کشت آن در کشور است. شناسایی نژادهای فیزیولوژیک در هر منطقه جهت شناسایی منابع مقاومت پایدار امری ...
بیشتر
مقدمه: نخود در بیش از ۵۰ کشور دنیا کشت می‌گردد. این محصول از لحاظ تولید و سطح زیر کشت در مقیاس جهانی، پس از لوبیا و نخودفرنگی مقام سوم را به خود اختصاص داده است. بیماری برق‌زدگی ناشی از قارچ Ascochyta rabiei یکی از علل کاهش شدید محصول نخود در نواحی کشت آن در کشور است. شناسایی نژادهای فیزیولوژیک در هر منطقه جهت شناسایی منابع مقاومت پایدار امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. به این منظور تحقیق حاضر جهت تعیین ساختار جمعیتی، تنوع ژنتیکی، الگوی پراکنش پاتوتیپ‌ها و بررسی تغییرات پرآزاری قارچ عامل بیماری برق‌زدگی در مناطق عمده کشت نخود شامل استانهای کرمانشاه، ایلام و گلستان انجام گرفت.
روش شناسی پژوهش: تنوع بیماری‌زایی جدایههای قارچ A. rabiei در مزارع آزمایشی مناطق مختلف کشت نخود با استفاده از سه مجموعه استاندارد و جهانی از مجموعه ژرمپلاسمهای نخود مراکز تحقیقات بین‌المللی ایکاردا و ایکریسات موردمطالعه قرار گرفت. این مجموعه‌ها شامل ۳ ژرمپلاسم افتراقی (ILC 1929, ILC 482, ILC 3279) برای تعیین گروههای پاتوتیپی، یک مجموعه شامل ۶ ژرمپلاسم افتراقی ILC 1929, F8, ICC 1903, ILC 249, ILC 3279, ICC 3996 و یک مجموعه شامل ۷ ژرمپلاسم (ILC 1929, ILC 5928, ILC 202, ILC 72 , ICC 3996, ILC 194, Pch15) برای توصیف جدایهها و تعیین نژادهای فیزیولوژیک بود. آزمون‌های گلخانهای بهمنظور حذف اثرات شرایط محیطی متفاوت و تأیید نتایج مزرعهای انجام شد. واکنش ژنوتیپها در مزرعه و گلخانه بر اساس مقیاس نمره‌ای 9-1 تعیین شد.
یافته‌های پژوهش: جدایههای بیمارگر A. rabiei مناطق مختلف بر اساس درجه بیماری‌زایی و پرآزاری روی گروههای ارقام افتراقی تعیین پاتوتیپ و تعیین نژاد گردیدند. نژادهای ۱ و ۳ از ایلام و نژاد ۱ از کرمانشاه در قالب پاتوتیپ I (حداقل بیماری‌زایی)، نژاد ۴ و ۵ از کرمانشاه و ایلام در فرم پاتوتیپ II (نسبتاً پر آزار)، و نژاد ۶ از گلستان و کرمانشاه در شکل پاتوتیپ ۳ (بسیار بیماری‌زا)، به‌تناوب و در سالهای مختلف زراعی ظاهر شده و غالبیت داشتند. پاتوتیپ I با حداقل بیماری‌زایی باعث مرگ ILC 1929 شد؛ اما قادر به ایجاد بیماری در ILC 482 و ILC 3279 نبود. پاتوتیپ II باعث مرگ ILC 1929 و ILC 482 گردید، اما روی ILC 3279 مقاوم بود. پاتوتیپ III با حداکثر بیماری‌زایی، باعث بیماری و حساسیت روی ارقام ILC 1929 ILC 482, و ILC 3279 شد.
گیاهان زراعی دیم
زهرا تقی زاده طبری؛ مظفر روستایی
دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1404، صفحه 95-112
چکیده
مقدمه: گندم به عنوان یکی از محصولات استراتژیک کشاورزی، سهم بسزایی در تأمین امنیت غذایی جهانی دارد. انتخاب مناسب سیستم خاکورزی و رقم گندم، دو عامل کلیدی در بهینه‌سازی عملکرد و پایداری تولید در شرایط دیم به‌شمار می‌روند. خاکورزی حفاظتی با حفظ بقایای گیاهی و بهبود شرایط فیزیکی و زیستی خاک، عملکرد بهتری به‌ویژه در شرایط تنش آبی ...
بیشتر
مقدمه: گندم به عنوان یکی از محصولات استراتژیک کشاورزی، سهم بسزایی در تأمین امنیت غذایی جهانی دارد. انتخاب مناسب سیستم خاکورزی و رقم گندم، دو عامل کلیدی در بهینه‌سازی عملکرد و پایداری تولید در شرایط دیم به‌شمار می‌روند. خاکورزی حفاظتی با حفظ بقایای گیاهی و بهبود شرایط فیزیکی و زیستی خاک، عملکرد بهتری به‌ویژه در شرایط تنش آبی فراهم می‌کند. از سوی دیگر، واکنش ژنوتیپهای مختلف گندم به شرایط متفاوت خاکورزی متغیر بوده و شناسایی ارقام سازگار با سیستم‌های حفاظتی نقش مهمی در افزایش بهره‌وری و پایداری تولید دارد. این مطالعه با هدف گزینش لاینهای مناسب گندم دیم تحت شرایط خاک-ورزی حفاظتی در منطقه خراسان شمالی انجام گرفت.
روش شناسی پژوهش: این آزمایش به منظور شناسایی ارقام سازگار و تاب آور در منطقه در قالب اسپیلیت بلوک (استریپ پلات) و بر پایه طرح بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار در طی سال زراعی 03-1402 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم شیروان انجام شد. این مطالعه شامل چهار تیمار اصلی خاکورزی بود: 1- خاکورزی مرسوم (شامل شخم با گاوآهن برگردان‌دار به عمق 30 سانتی‌متر، به دنبال آن دیسک زدن، مسطح کردن با لولر و کاشت با ردیف‌کار)، 2- خاکورزی حداقل بدون نگهداشت بقایا (استفاده از شخم با گاوآهن قلمی به عمق 15 سانتی‌متر، مسطح کردن با غلتک و کاشت با ردیف‌کار)، 3- خاکورزی حداقل با 30 درصد پوشش بقایا (شخم با گاوآهن قلمی به عمق 15 سانتی‌متر و کاشت با ردیف‌کار)، و 4- کشت مستقیم (کاشت مستقیم بذر) که در نوارهای عمودی اعمال شدند. هفت رقم گندم دیم رایج در استان خراسان شمالی (نفیس، دهقان، صدرا، کمال، هشترود، باران و واران) نیز به عنوان عامل فرعی در کرت‌های افقی ارزیابی شدند. در این پژوهش، صفات مورد بررسی شامل ویژگیهای فیزیولوژیکی مانند سطح برگ، شاخص SPAD، و همچنین صفاتی مانند ارتفاع گیاه، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، تعداد سنبله در واحد سطح، عملکرد زیستی، شاخص برداشت و عملکرد دانه مورد بررسی قرار گرفت.
یافته‌های پژوهش: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر رقم بر اغلب صفات، به‌جز تعداد دانه در سنبله، و اثر خاکورزی بر کلیه صفات، به‌جز وزن هزار دانه، معنادار بود. اگرچه کشت مستقیم موجب افزایش عملکرد زیستی و سطح برگ شد، اما کاهش شاخص برداشت و عملکرد دانه را نیز در پی داشت. رقم باران در سیستم شخم مرسوم با عملکرد دانه 2032 کیلوگرم در هکتار، و ارقام دهقان و نفیس در سیستم‌های شخم حداقل و کشت مستقیم، با 1797 و 1694 کیلوگرم در هکتار، بهترین عملکرد را داشتند. همچنین، شخم حداقل همراه با بقایا در اغلب صفات نسبت به بدون بقایا برتری نشان داد. در مجموع، انتخاب ارقام با پتانسیل ژنتیکی بالا، نسبت به نوع خاکورزی، نقش مؤثرتری در بهینه‌سازی عملکرد گندم دیم ایفا کرد.
)