به‌نژادی
حسین نظری؛ مرتضی اشراقی نژاد؛ مظفر روستایی؛ سید محمد علوی سینی
دوره 13، شماره 2 ، دی 1403، ، صفحه 295-311
چکیده
مقدمه: خشکی به عنوان یکی از مهمترین تنش‌های محیطی، یک خطر جدی در تأمین امنیت غذایی جهان محسوب میشود. تولید گندم در مناطق دیم نقش مهمی در اقتصاد ایران دارد. با توجه به گسترش کشت گندم نان در مناطق دیم، معرفی و توسعه ارقام جدید با ویژگی‌های پرمحصولی و مقاومت به تنش خشکی، اهمیت بالایی دارد. بررسی لاین‌های جدید با خصوصیات مورفو-فیزیولوژیک ...
بیشتر
مقدمه: خشکی به عنوان یکی از مهمترین تنش‌های محیطی، یک خطر جدی در تأمین امنیت غذایی جهان محسوب میشود. تولید گندم در مناطق دیم نقش مهمی در اقتصاد ایران دارد. با توجه به گسترش کشت گندم نان در مناطق دیم، معرفی و توسعه ارقام جدید با ویژگی‌های پرمحصولی و مقاومت به تنش خشکی، اهمیت بالایی دارد. بررسی لاین‌های جدید با خصوصیات مورفو-فیزیولوژیک و فنولوژیک مطلوب می‌تواند یکی از روش‌های مناسب برای این منظور باشد. استفاده از یک صفت به تنهایی ممکن است به نتایج مطلوبی منجر نشود، به همین دلیل در این تحقیق، برای ارزیابی بهتر لاین‌های گندم دیم و تنوع فنوتیپی آن‌ها و تعیین برترین لاین‌ها از لحاظ عملکرد و زودرسی با استفاده از روش گزینشی SIIG برای ادغام تعدادی از صفات مهم استفاده شد.
روششناسی پژوهش: تعداد 144 لاین گندم در شرایط دیم در ایستگاه تحقیقات دیم مرکز تحقیقات کشاورزی زنجان در شهرستان خدابنده طی سالهای (1399-1398) بر اساس طرح بلوکهای کامل تصادفی با دو تکرار ارزیابی شدند. در این آزمایش از ارقام گندم دیم شامل سرداری، آذر2، صدرا، هما، اوحدی، باران، رصد، واران و هشترود به عنوان شاهد استفاده شد. صفات ارتفاع بوته، زمان از کاشت تا ظهور سنبله، رسیدگی فیزیولوژیکی دانهها همراه با زرد شدن پدانکل گیاهان، وزن هزار دانه، عملکرد دانه پس از رسیدگی فیزیولوژیک، دمای کانوپی، تعرق، دیاکسیدکربن زیر روزنه، هدایت روزنهای، هدایت مزوفیلی، شاخص کلروفیل و فتوسنتز اندازه‌گیری شد.
یافتههای پژوهش: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تنوع کافی بین لاین‌ها از لحاظ صفات مورد مطالعه وجود دارد. از لحاظ میزان عملکرد دانه در هکتار، لاین‌های 65 و 22 به ترتیب دارای بیشترین (2625 کیلوگرم) و کمترین (984 کیلوگرم) مقدار بودند. میانگین عملکرد لاین‌های گروه برتر در این آزمایش بین 1765 و 5/1911 متغیر بود. گروه‌بندی ژنوتیپ‌ها براساس شاخص SIIG نشان داد که هیچ لاینی در گروه یک، دو و هشت قرار نگرفت ولی در گروه‌های 3، 4، 5 و 6 و 7 به‌ترتیب 2، 15، 71، 54 و 2 لاین قرار گرفتند. لاین‌های گروه‌های 3، 4 و 5 را بعلت داشتن شاخص SIIG بالای 5/0 می‌توان بعنوان ژنوتیپ‌های برتر انتخاب نمود. اما برترین ژنوتیپ‌ها بعلت دارا بودن سنبله‌دهی سریعتر، فتوسنتز بیشتر و در نهایت عملکرد دانه بالاتر در گروه 3 قرار دارند. براساس شاخص SIIG، ژنوتیپ‌های شماره 42 و 104 در گروه برتر شماره 3 و همچنین 15 ژنوتیپ دیگر در گروه شماره 4 قرار گرفتند. ارقام شاهد مورد مطالعه در هیچیک از این دو گروه برتر قرار نگرفتند و در گروه‌های 5 و 6 جای گرفتند. ژنوتیپ‌های گروه 3 و 4 به طور کلی دارای مقادیر میانگین بیشتر در صفاتی مانند هدایت روزنهای، هدایت مزوفیلی، فتوسنتز و عملکرد بودند و از نظر تعداد روز تا ظهور سنبله و رسیدگی میانگینهای کمتری در این ژنوتیپ‌ها مشاهده شد. بنابراین، ضمن توصیه به گزینش لاین‌ها بر اساس روش SIIG، لاین‌های انتخاب شده با این شاخص به عنوان بهترین لاین‌ها برای استفاده در برنامههای اصلاحی تحت شرایط دیم پیشنهاد می‌شوند.
به‌نژادی
حسین نظری؛ مرتضی اشراقی نژاد؛ مظفر روستایی؛ سید محمد علوی سینی
دوره 13، شماره 1 ، شهریور 1403، ، صفحه 1-20
چکیده
مقدمه: گندم یکی از مهمترین گیاهان خانواده غلات، نقش بسیار مهمی در امنیت غذایی جهان دارد. مسئله امنیت غذایی دنیا بعلت تغییرات شدید آب و هوایی و کمبود منابع آبیاری دچار چالش جدی شده است. درک واکنشهای گیاهان به خشکی بخش اصلی در توسعه ارقام مقاوم به تنش است. عملکرد نسبی ژنوتیپ‌ها تحت شرایط تنش خشکی و شرایط بهینه یکی از نکات ضروری ...
بیشتر
مقدمه: گندم یکی از مهمترین گیاهان خانواده غلات، نقش بسیار مهمی در امنیت غذایی جهان دارد. مسئله امنیت غذایی دنیا بعلت تغییرات شدید آب و هوایی و کمبود منابع آبیاری دچار چالش جدی شده است. درک واکنشهای گیاهان به خشکی بخش اصلی در توسعه ارقام مقاوم به تنش است. عملکرد نسبی ژنوتیپ‌ها تحت شرایط تنش خشکی و شرایط بهینه یکی از نکات ضروری و مقدماتی در انتخاب ژنوتیپ‌های مطلوب برای شرایط دیم میباشد. این مطالعه با هدف شناسایی روابط بین شاخصها و تعیین بهترین شاخصهای تحمل به خشکی و همچنین انتخاب بهترین لاین‌های گندم مناسب برای مناطق سرد دیم برای برنامههای اصلاحی آینده انجام شد.روششناسی پژوهش: به منظور شناسایی روابط بین شاخصهای تحمل به خشکی و تعیین بهترین شاخص و همچنین انتخاب بهترین لاین‌ها برای برنامههای اصلاحی آینده، تعداد 144 لاین گندم در قالب طرح آلفا لاتیس در دو تکرار و در دو شرایط دیم و آبیاری تکمیلی در ایستگاه تحقیقات دیم مرکز تحقیقات کشاورزی زنجان مورد بررسی قرار گرفتند. شاخص های مختلف تحمل و حساسیت شامل شاخص تنش نسبی (RSI)، شاخص حساسیت به تنش (SSI)، شاخص مقاومت به تنش (SRI)، شاخص عملکرد (YI)، شاخص پایداری عملکرد (YSI)، شاخص کاهش نسبی (RR)، شاخص تنش غیرزیستی (ATI)، شاخص تحمل (TOL) ، شاخص میانگین تولید (MP)، شاخص تحمل تنش (STI)، میانگین هندسی بهرهوری (GMP)، شاخص درصد حساسیت به تنش (SSPI)، میانگین هارمونیک (HM)، شاخص میزان محصول تنش و محیط بدون تنش (SNPI) و نسبت افت عملکرد (PRR) شاخصها محاسبه شد.یافتههای تحقیق: نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثر محیط آبی و دیم بر روی عملکرد لاین‌ها در سطح یک درصد معنی‌دار بود. همچنین لاین‌ها از نظر عملکرد دانه تفاوت معنیداری در سطح یک درصد نشان دادند. تنش خشکی موجب کاهش عملکرد دانه اکثر لاین‌ها در شرایط دیم گردید. لاین 82 بیشترین عملکرد را در شرایط پتانسیل (2876 کیلوگرم در هکتار) و دیم (2000 کیلوگرم در هکتار) داشت. لاین 21 نیز کمترین عملکرد را در دو شرایط داشت (به‌ترتیب دیم 825 و آبیاری تکمیلی 1113 کیوگرم در هکتار). نتایج همبستگی نشان داد که عملکرد دانه در شرایط آبیاری تکمیلی همبستگی مثبت و معنیداری با شاخصهای MP (56/0)، GMP (56/0)، HM (56/0) YI (55/0) و TOL (53/0) داشت. در شرایط تنش شاخصهای MP (54/0)، GMP (54/0)، HM (54/0) YI (53/0) بیشترین همبستگی را با عملکرد داشتند. بر اساس دو مولفه اول انتخابی حاصل از تجزیه به مولفههای اصلی که 35/91 درصد تغییرات را توجیه نمودند، لاین‌های 90 و 102 انتخاب شدند که بر اساس نمودار سه بعدی نیز تایید شدند. نتایج حاصل از تجزیه خوشهای لاین‌ها نیز آن‌ها را در چهار گروه قرار داد که لاینهایی همچون 90، 131، 102 و 132 نیز در گروه با عملکرد بالا در هر دو شرایط قرار گرفتند. باتوجه به نتایج این مطالعه پیشنهاد میگردد که از شاخصهای مقاومت به تنش، میانگین هارمونیک، میانگین هندسی و پایداری عملکرد که دارای بیشترین همبستگی مثبت معنی‌دار با عملکرد در شرایط دیم و آبی هستند در گزینش لاین‌ها استفاده شود؛ همچنین غربالگری براساس نتایج تجزیه به مولفههای اصلی و بایپلات و خوشهبندی با استفاده از چند شاخص انجام گیرد.
گیاهان زراعی دیم
رویا فردوسی؛ غلامرضا قهرمانیان؛ مظفر روستایی
دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1402، ، صفحه 45-62
چکیده
در این پژوهش سعی شد عوامل مؤثر بر ضایعات گندم دیم با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی شناسایی و رتبه‌بندی شده و براساس آن میزان تلفات گندم دیم طی فرآیند تولید اندازه‌گیری و زیان اقتصادی ناشی از آن ارزیابی گردد. در نهایت بر اساس عوامل شناسایی شده، راهکارهایی جهت کاهش ضایعات ارائه شود. بدین منظور در سالهای زراعی 1400-1399 و 1401-1400 در ...
بیشتر
در این پژوهش سعی شد عوامل مؤثر بر ضایعات گندم دیم با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی شناسایی و رتبه‌بندی شده و براساس آن میزان تلفات گندم دیم طی فرآیند تولید اندازه‌گیری و زیان اقتصادی ناشی از آن ارزیابی گردد. در نهایت بر اساس عوامل شناسایی شده، راهکارهایی جهت کاهش ضایعات ارائه شود. بدین منظور در سالهای زراعی 1400-1399 و 1401-1400 در ایستگاه تحقیقاتی مراغه از مزارع تکثیر بذر گندم در مراحل مختلف تولید به صورت تصادفی نمونه‌گیری شد و ارزش اقتصادی آن‌ها محاسبه گردید. برای تعیین عوامل مهم و مؤثر بر ضایعات، از پرسشنامه مقایسات زوجی که توسط کارشناسان و افراد خبره در این زمینه تکمیل گردید، استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌افزارهای Excel و Expert Choice بهره گرفته شد. نتایج نشان دادند که سالانه، در هر هکتار به طور متوسط 12/1 درصد گندم به صورت ریزش طبیعی، 46/2 درصد در مرحله برداشت به واسطه دستگاه کمباین و 32/1 درصد به صورت مواد خارجی جامد و علف هرز و کاه از چرخه مصرف خوراک انسانی خارج شده و 95/8 درصد نیز به صورت دانه شکسته به مصرف خوراک دام و طیور می‌رسد. در کل، 84/13 درصد معادل 233 کیلوگرم در هکتار گندم به صورت ضایعات از چرخه مصرف انسانی خارج میشود. این حجم از ضایعات، معادل محصول تولید شده در سطحی حدود 1387 مترمربع است. اگر هر کیلوگرم از این میزان ضایعات حدود 160000 ریال ارزش داشته باشد، خسارت ناشی از آن سالانه 37280 هزار ریال در هر هکتار خواهد بود. همچنین نتایج فرآیند تحلیل سلسله مراتبی نشان داد عوامل فنی به ترتیب شامل واحد جداکننده، واحد کوبنده، سکوی برش کمباین و بستر نامناسب بذر به عنوان مهمترین عوامل ایجاد تلفات هستند. در نهایت، براساس روش تصمیم‌گیری چندمعیاره، آموزش تنظیمات درست کمباین به عنوان راهکار اصلی برای کاهش میزان ضایعات شناسایی گردید.
مظفر روستایی؛ جعفر جعفرزاده؛ ایرج اسکندری؛ غلامرضا قهرمانیان؛ علیرضا جاویدان
دوره 10، شماره 2 ، اسفند 1400، ، صفحه 245-259
چکیده
به منظور نمایش ظرفیت زراعی و پتانسیل عملکرد ارقام معرفی شده و لاین‌های‌پیشرفته گندم دیم در مزرعه کشاورزان، تعداد 15 لاین و رقم گندم دیم در روستای جغول از توابع شهرستان هشترود طی دو سال زراعی 98-1397 و 99-1398در پروژه ارتقای امنیت غذایی در دیم‌زارهای کشورتحت روش‌های متفاوت خاک‌ورزی شامل سه روش‌مرسوم، کمخاکورزی و بی‌خاک‌ورزی مورد ...
بیشتر
به منظور نمایش ظرفیت زراعی و پتانسیل عملکرد ارقام معرفی شده و لاین‌های‌پیشرفته گندم دیم در مزرعه کشاورزان، تعداد 15 لاین و رقم گندم دیم در روستای جغول از توابع شهرستان هشترود طی دو سال زراعی 98-1397 و 99-1398در پروژه ارتقای امنیت غذایی در دیم‌زارهای کشورتحت روش‌های متفاوت خاک‌ورزی شامل سه روش‌مرسوم، کمخاکورزی و بی‌خاک‌ورزی مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس صفات زراعی در طی دوسال زراعی نشان داد که بین روش‌های‌مختلف خاک‌ورزی‌تفاوت معنی-داری وجود نداشت. اختلاف ژنوتیپ‌های مورد مطالعه برای صفات عملکرد دانه،تعداد سنبله بارور در مترمربع، وزن هزاردانه، عملکرد بیولوژیک وشاخص بهره وری از بارش معنی‌دار بود. اثر متقابل خاک-ورزی‌با ژنوتیپ برای صفات مذکور غیر معنی دار بود. میانگین عملکرد دانه ژنوتیپ‌های گندم تحت روش-های‌مرسوم، کمخاکورزی و بی‌خاک‌ورزی به ترتیب 1228، 1306 و 1482 کیلوگرم درهکتار بود. در تیمار خاک‌ورزی مرسوم ارقام باران و جام به ترتیب با 1562 و 1404، در تیمار کم خاک‌ورزی رقم جام و لاین‌های شماره 12 و 13 به ترتیب با 1698، 1541 و1604 و در تیمار بدون خاک‌ورزی (کشت مستقیم) ارقام هما، باران، جام و لاین‌های 11 و 14 به ترتیب با 1742، 1698، 1622، 1681 و 1595 کیلوگرم در هکتار از عملکرد دانه بیشتری برخوردار بودند. در این بررسی رابطه (همبستگی) صفات ارتفاع بوته، تعداد سنبله بارور در مترمربع، وزن هزار دانه، شاخص بهره وری از بارش و عملکرد بیولوژیک با عملکرد دانه مثبت و معنی دار بود.
هرمز اسدی؛ ابراهیم زارع؛ عادل نعمتی؛ بهروز حسن پور؛ حیدر صیدزاده؛ مظفر روستایی
دوره 8، شماره 2 ، اسفند 1398، ، صفحه 215-224
چکیده
اهداف پژوهش حاضر شامل بررسی شاخصهای پذیرش و سنجش سودآوری از جمله نرخ بازده و مازاد اقتصادی تحقیقات و کشت گندم دوروم دیم رقم دهدشت میباشد. داده های مورد نیاز این پژوهش مربوط به دوره 1389 الی 1396 بوده که از سطح مؤسسات، سازمانهای جهاد کشاورزی و مراکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استانهای هدف، جمعآوری گردید. در این ...
بیشتر
اهداف پژوهش حاضر شامل بررسی شاخصهای پذیرش و سنجش سودآوری از جمله نرخ بازده و مازاد اقتصادی تحقیقات و کشت گندم دوروم دیم رقم دهدشت میباشد. داده های مورد نیاز این پژوهش مربوط به دوره 1389 الی 1396 بوده که از سطح مؤسسات، سازمانهای جهاد کشاورزی و مراکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استانهای هدف، جمعآوری گردید. در این پژوهش از شاخصهای تحلیل پذیرش و معیار مازاد اقتصادی استفاده شد. طبق بررسی، بر اساس اطلاعات معاونت زراعت در سالهای 96-1394 ، میانگین درجه پذیرش رقم گندم دوروم دهدشت توسط دیمکاران در کشور از طریق کانال رسمی 3/1 درصد بوده است. با توجه به قیمت گندم دوروم طی سالهای مطالعه، میانگین تغییر مازاد اقتصادی و ارزش حال منافع خالص فعالیت به نژادی به ترتیب 602 و 1014 میلیارد ریال و نرخ بازده سرمایه گذاری رقم بیشتر از نرخ بلندمدت سپرده بانکها برآورد گردید. در مجموع، تحقیقات به نژادی و کشت رقم گندم دوروم دهدشت در کشور اقتصادی بوده است. پیشنهاد میگردد در برنامه ریزی تحقیقاتی آتی، محققان لاینهایی را در فرآیند تحقیقات به نژادی ارقام انتخاب و به زارعین معرفی نمایند که نه تنها دارای پتانسیل عملکرد بالا نسبت به شاهد و سازگار با شرایط اقلیم بوده بلکه از مقاومت خوبی نسبت به تنش‌های زنده و غیرزنده برخوردار باشند.
